koelemmer foto Frank Stolvoort

maandag 28 november 2011

Etherische olie van de Douglasspar

De etherische olie van Douglas spar is een bijzondere olie. De citrusgeur maakt het een fris ruikende olie. Wat is eigenlijk de samenstelling van deze olie? Daarvoor heb ik 'The chemistry of essential oils made simple' geschreven door David Stewart geraadpleegd. Ook kwam ik een Servisch onderzoek tegen: Chemical composition and antifungal activity of the essential oil of Douglas fir
Pseudosuga menziesii Mirb. Franco) from Serbia. De samenvatting van dit onderzoek kan je vinden op http://www.doiserbia.nb.rs/img/doi/0352-5139/2009/0352-51390910035T.pdf

stoomdestillatie naalden en twijgen van Pseudotsuga menziesii
SAMENSTELLING:
De olie van de Douglasspar (Pseudotsuga menziesii) heeft een sterk wisselende samenstelling. De olie uit Frankrijk heeft bijvoorbeeld een hogere beta-pineen gehalte dan olie geproduceerd in de VS.
De olie kan soms vervalst zijn mijn terpentijn. Er is ook een duidelijk waarneembaar verschil in geur met de olie van de Grove den (Pinus sylvestris) Dat is ook te verklaren als je naar de samenstelling kijkt.


Etherische olie van de Douglasspar bevat veel meer  L-limoneen dan die van de den. Deze monoterpeen is verantwoordelijk voor de citrusgeur. Zo komt   R -limoneen in sinaasappelolie voor en L-limoneen in citroenolie.
Verder zorgen bornylacetaat (een ester) en pineen voor de karakteristieke dennengeur.
Met name bornylacetaat draagt bij aan de frisheid van de olie. Door onderzoek van de
laatste jaren is er ook meer bekend geworden van de geneeskrachtige eigenschappen van
de verschillende stoffen in de olie. Van alpha-pineen is bekend dat het een stimulerende werking heeft.  R-limoneen heeft tumorwerende eigenschappen.

Den zuivert, geeft hernieuwde kracht, versterkt en bevordert gevoelens van energie en welzijn. Ruik aan het flesje de kracht springt eruit!

Dat verklaard dat tijdens het destilleren de gesprekken en discussies die ik onderwijl met Catharina had steeds scherper werden.
Het is prachtig dat we gebruik kunnen maken van deze etherische olie, maar de boom maakt ze om zelf goed te kunnen functioneren. Monoterpenen (zoals pineen, limoneen) hebben een antiviraal effect wat belangrijk is om te overleven. Ook communicatie en aantrekking verloopt dankzij de monoterpenen.Schorskeversoorten vinden hun waardplant op de geur, het monoterpenenmengsel is soortspecifiek. Voor de Douglasspar is dat Dendroctonus pseudotsugae.

Deze kever wordt aangetrokken door de etherische olie van de boom, en dan met name door: alpha-pineen, beta-pineen, limoneen, campheen, geraniol en alpha-terpineol.
Tijdens mijn wandelingen in het Chaamse bos ruik ik zo af en toe ook de kenmerkende geur van de Douglasspar olie. De olie heeft net zoals andere monoterpeen rijke naaldolien de volgende eigenschappen:
  1 antiseptisch - voor de luchtwegen en omgevingslucht
  2. expectorant - hoestbevorderend
  3. pijnverdovend
  4. neurotonicum - stimulerend
  5. stimulatie van de bijnieren
  6. weerstandverhogend
  7. huidverzorgend
De grootste kracht van de olien ligt in het zuiveren van de omgevingslucht. Een gezonde boswandeling is dus niet zomaar een uitdrukking, maar is dus ook echt goed voor de gezondheid!

zondag 6 november 2011

Douglasspar destilleren

Afgelopen week was het perfect herfstweer, en ook een laatste kans om voor het winterseizoen nog buiten te kunnen destilleren. Vanwege z'n welriekendheid had ik gekozen voor de Douglasspar. In de Chaamse bossen waar ik met toestemming takjes en boompjes mag zagen komt deze spar naast andere sparrensoorten algemeen voor.
Ik heb in totaal 4 klapkratten geknipt en een dag later gedestilleerd.
Voor het verkleinen van de takjes had ik een hakselaar aangeschaft.
Helaas kan je daar alleen wat grotere takken mee versnipperen. De takjes en twijgjes van de spar zijn te buigzaam. Hierdoor heb ik met een knipschaar de takjes kleiner moeten knippen.
De vier klapkratten waren goed voor in totaal 10 kg aan takken en takjes met sparrennaalden.
Voorbereidingen voor de destillatie zijn eigenlijk het meest werk.
Het fijnknippen van de takjes, de ketel vullen met ca 30 Liter heet water,
de takjes in de ketel op het rooster brengen,
Rooster in de destilleerketel
de deksel erop en langs de rand dichttapen om stoomlekkage te voorkomen,
de koelemmer aansluiten, gas onder de destillatieketel aansteken,
de koelemmer vullen met warm en later met koud water.
Daarna is het afwachten wanneer het water aan de kook gaat en de eeste druppels
destillaat de koelemmer verlaten. Voordat dit gebeurd is er eigenlijk al van alles te
ruiken. Bij deze destillatie was er bij 30 - 50 graden Celcius al een bloemige citrusgeur te reuken.
Bij 94 graden kwam het eerste destillaat over.

Tijdens het destilleren had ik wat last van stoomlekjes onder de afdichttape door. De hitte van de stoom lijkt als de destillatie een tijdje op gang is, hier en daar de lijm van de tape los te krijgen. Misschien moet ik op zoek naar een andere dichting, want op deze manier gaat er wel de nodige olie verloren tijdens het destilleren!
De geur werd tijdens het destilleren fruitiger.
Na ruim 2 uur destilleren had ik een opbrengst van 30 mL olie.
Dat is een percentage van 0,3%.
Sparrentakjes na de destillatie in de kliko


In welke tijd de spar de hoogste opbrengst aan olie heeft is voor mij nog steeds iets om uit te zoeken.
Vorige jaar heb ik in oktober alleen heel jonge boompjes geknipt en kwam toen op een opbrengst van ongeveer 1 % uit. De takjes heb ik toen wel dezelfde dag gedestilleerd. Het is dus het proberen waard  een volgende keer alleen heel jonge boompjes te knippen en dan dezelfde dag gelijk te destilleren.

dinsdag 23 augustus 2011

Workshop lavendelolie destilleren

Op zaterdag 20 augustus heb ik een workshop lavendel destilleren gegeven. De twee deelnemers hebben tijdens deze workshop lavendel kunnen destilleren die ik eind juni in Ulvenhout had geknipt.
Er was zo'n 4 kg gedroogde lavendel beschikbaar.
Tijdens de workshop is eerst begonnen met het vullen van de ketel, het vullen van de koelemmer met warm water en het afplakken van de ketel. Daarna kon de brander aangestoken worden.
Ondertussen tijdens het opwarmen van het water had ik voldoende tijd om de cursisten het een en ander uit te leggen over lavendel en de techniek van het stoomdestilleren.
Uitleg over de werking van een alambiek
Na het overkomen van het eerste destillaat is er ruim 2 uur gedestilleerd.
florentijnse vaas
Om de etherische olie te scheiden van het hydrolaat heb ik
weer gebruik gemaakt van een florentijnse vaas. De cursisten
hebben kunnen waarnemen dat de geur tijdens de destillatie veranderde.
In het begin voordat er nog destillaat overkwam was een licht
bloemige lucht te ruiken, daarna werd de geur steeds zwaarder. Goed destilleren is dus ook goed ruiken!
Er is in totaal plm 100 mL etherische olie gedestilleerd. De olie is overgebracht in een een scheidtrechter.
Het vullen van de druppelflesjes met de lavendelolie
De etherische olie is verdeeld onder de deelnemers.  Ieder kon 30 mL etherische olie meenemen als welriekend aandenken aan de workshop. Reactie van Marion één van de cursisten:
'Het kunnen beleven van het hele destileer proces vond ik echter reuze! '
Tijdens het schoonmaken van de destilleerketel kwam ik erachter dat er nogal wat knoppen en bloemen van de lavendel door het rooster heen gevallen waren.
ketel na het destilleren
Om dit bij een volgende destillatie van lavendel te voorkomen is het misschien handig om een stukje gaas of vitrage over het rooster heen te leggen. Al doende, ook tijdens een workshop, leert men!

zondag 7 augustus 2011

Dennenscheren in de Chaamse bossen


Om aan takjes met dennennaalden te komen ga ik naar de Chaamse bossen. Toen ik het onderstaande artikel in het dagblad Trouw las besefte ik dat voor deze activiteit een werkwoord bestaat: dennenscheren
bron: Trouw zaterdag 16 juli 2011 klik op de afbeelding om hem te vergroten
Op donderdag 4 augustus ben ik dus gaan dennenscheren. Ik heb me beperkt tot kleine boompjes en in totaal 4 klapkratten met takjes verzameld.
De inhoud van 4 klapkratten zouden genoeg moeten zijn om de volledige capaciteit van de ketel te benutten.
Omdat het verkleinen van deze hoeveelheid takjes nogal een langdurige bezigheid zou worden heb ik een tweede hands hakselaar aangeschaft. Dit apparaat maakt met veel lawaai snippers van de takken en takjes.
Tijdens het werken met deze hakselaar kwam ik er wel achter dat het apparaat geschikter is voor takken dan voor dunne twijgjes. Uiteindelijk heb ik 3 kg gehakselde grove den en  7 kg niet gehakselde grove den in de destilleerketel overgebracht.
Een hoge opbrengst etherische olie kon ik bij deze destillatie niet verwachten in verband met de tijd van het jaar. Robert Scheidel (essential oil company) had mij al gemailed dat voorjaar en najaar de beste tijden zijn. Mijn doel was dan ook om de ketel volledig gevuld met plantenmateriaal te testen.
Bij het destilleren heb ik een florentijnse vaas gebruikt om etherische olie en hydrolaat te scheiden.
Het was niet mijn bedoeling om hydrolaat te maken. Voor het maken van hydrolaat zoals ik in mei gedaan had kan je het beste in koper destilleren.
florentijnse vaas
Ik had de destilleerketel gevuld met 35 liter warm water. Het duurde toch nog een uur na het aansteken van de brander voordat het eerste destillaat uit de koelemmer druppelde.
Al vrij snel, bij een temperatuur van 38 graden Celcius, was er een vluchtig bestanddeel van de olie waarneembaar. De geur is het beste te omschrijven als fruitig. Deze geur ging tijdens de destillatie over in een pineen (dennengeurachtig) lucht.
Na twee uur en ongeveer twintig minuten ben ik gestopt met destilleren. De hele destillatie opstelling heb ik afgedekt en een nacht laten staan. Dit om te kijken of ik de volgende dag nog wat meer olie uit de dennennaalden kon halen.
Door de dennennaalden een nacht te laten weken zou volgens Robert Scheidel het beschermende waslaagje van de naald verdwijnen, waardoor er meer etherische olie gedestilleerd zou kunnen worden. Ik heb de naalden en takjes nog circa 1 uur gedestilleerd.
voordat de destillatie op gang komt is er al geur waar te nemen bij de uitloop van de koelemmer.
Voordat de destillatie op gang kwam was er bij 44 graden Celcius al een pineen/kruidige lucht waarneembaar. De beide destillaties hebben in totaal 25 mL olie opgeleverd.

De tweede destillatie leverde ca 2,5 mL op. Dat is 10% van de totale opbrengst.
Weinig als je bedenkt dat ik ruim 10 kg grove den heb gebruikt.
Grove den na de destillatie
Wel te verklaren gezien de tijd van het jaar en het relatief kleine aandeel dennennaalden ten opzichte van de takjes.
ketel schoonmaken
Na het destilleren is het tijd om de koelemmer en destilleerketel schoon te maken. Het residue in de destilleerketel is altijd gekleurd. In dit geval van kleurstoffen uit de grove den.
Catharina heeft 10 liter van dit residue gebruikt bij het wolverven.
wol in het verfbad
Voor het verfbad heeft ze ligusterbladeren en jonge takjes, brandnetel met bloeiwijzen, zevenblad en uitgebloeide bloemen van de vlinderstruik. Misschien heeft dit afval van de destillatie nog een nuttige toepassing!

zondag 3 juli 2011

Het ketelfeest

Afgelopen zaterdag heb ik een ketelfeest gehouden om mijn nieuwe ketel in te wijden.
 Om de ketel in te wijden heb ik een deel van de geplukte lavendel in Ulvenhout gebruikt. De lavendel was goed gedroogd in de afgelopen dagen. Ik heb anderhalve klapkrat genomen.
Het gewicht van de gedroogde lavendel was 2,7 kg. Ik had verzuimd om de vers geplukte lavendel te wegen, vooral omdat de lavendel nog nat was van de motregen.
Het percentage olie is daarom alleen te berekenen afgeleid van de droge lavendel.
Met deze hoeveelheid lavendel was de ketel voor 1/3 gevuld zonder de lavendel zwaar aan te drukken.
Om de planten compact te houden in de ketel heb ik er nog een rooster bovenop gelegd.
Na het afsluiten van de ketel en het vullen van de koelemmer met lauw water was het moment om de brander aan te steken. We hebben hier een officieel moment van gemaakt en getoost met door Catharina zelf gemaakte vlierbloesem champ. Deze superlicht alcoholische drank lieten de gasten zich goed smaken!
Voor de destillatie heb ik gekozen om met een glazen florentijnse vaas te werken. Dat zou voor mij makkelijker zijn bij het destilleren, en maakte voor de gasten de scheiding tussen hydrolaat en etherische olie duidelijker zichtbaar.
FLORENTIJNSE VAAS

Het duurde ruim een half uur voordat het water in de ketel begon te koken, en nog een minuut of tien later kwam het eerste destillaat over.
Aan het begin van de destillatie was er nog weinig te zien.

Maar geleidelijk vormde zich een dun laagje olie op het hydrolaat in de florentijnse vaas, die van bijna kleurloos naar licht geel van kleur veranderde. Ook de geur, die voordat er destillaat overkomt goed te ruiken is veranderde tijdens de destillatie.
Wat opviel tijdens het destilleren was dat de koelemmer die ik van tevoren met lauw water had gevuld geen watertoevoer nodig had. De top van de emmer bleef heet, het midden warm en de bodem koud.
Etherische olie overgebracht vanuit de florentijnse vaas in een scheitrechter
Na twee uur destilleren terwijl het feest goed op stoom gekomen was heb ik de brander uitgezet.
De opbrengst was zo'n 70 mL. Na het overbrengen via de florentijnse vaas in een scheitrechter
en het filtreren hield ik 60 mL lavendelolie van de Lavandula angustifolia var. little lady over.
de lavendel na de destillatie
Om de ketel na de destillatie sneller te laten afkoelen heb ik de deksel verwijderd, en het water onder
uit de ketel laten lopen. De destillatie was geslaagd en boven mijn verwachting zonder temperatuur en watertoevoer te moeten regelen.
Ik weet nu dat als de ketel helemaal gevuld is met deze gedroogde lavendel 200 mL olie gemaakt kan worden. Het feest kon nu echt beginnen!