koelemmer foto Frank Stolvoort

zondag 8 december 2013

Zonnebloemolie maken

In het kader van hun profielwerkstuk heeft een groepje 5 Havo leerlingen biodiesel gemaakt uit zelf geproduceerde zonnebloemolie. Het onderwerp biodiesel en/of biobrandstoffen is een veel gekozen onderwerp. Daarom leek het mij leuk om de leerlingen in staat te stellen om zelf olie te maken uit zonnebloempitten.
foto: Wikipedia
Wellicht voor mij ook een interessante aanvulling op het produceren van etherische olie. Plantaardige olie wordt trouwens vaak verward met etherische olie. De wikipedia-pagina hierover beschrijft het verschil als volgt:
Plantaardige olie is olie die verkregen is uit zaden of een andere plantaardige bron, en die grotendeels bestaat uit esters van glycerine en vetzuren. Ze heet ook wel vette olie ter onderscheiding van etherische olie.
Etherische olie wordt ook wel aromatische, vluchtige of essentiële olie genoemd. De etherische oliën zijn vluchtige oliën gewonnen uit planten.
oliepers
Voor de productie van zonnebloemolie gebruik je geen stoomdestillatie maar een oliepers. Voor school heb ik een oliepers aangeschaft van Piteba www.piteba.com Dit is een handzaam model waarmee je van diverse zaden olie kan persen. Het Nederlandse bedrijf die deze oliepersen maakt verkoopt ze veel in ontwikkelingslanden, waar op kleine schaal uit allerlei zaden en noten olie wordt gehaald.
Met een duidelijke gebruiksaanwijzing zijn de leerlingen aan de slag gegaan. De eerste pogingen waren teleurstellend. De pers liep vast en de pitten waren samengeperst tot een harde koek die moeilijk te verwijderen was. Navraag bij de fabriek leverde waardevolle informatie op.
De zonnebloempitten die gebruikt waren bevatten niet voldoende olie. Een tweede poging met zwarte zonnebloempitten gekocht bij een handelaar in vogelvoer leverde wel het gewenste resultaat op. Deze zonnebloempitten staan bekend om hun hoge oliegehalte. Je hebt dus zonnebloempitten nodig met een oliegehalte van ongeveer 40%.
Na een flink aantal slagen met de slinger van de oliepers kwamen de eerste druppels zonnebloemolie in het plastic bekertje terecht. Ook de koek die overblijft van de pitten kwam netjes als een soort worst uit de schroefdop tevoorschijn. De olie was wel zwart door de fijne deeltjes van de pit die tijdens het persen meekomen.
filtreren van de versgeperste zonnebloemolie
Deze deeltjes zijn gemakkelijk te verwijderen met behulp van een trechter en koffiefilter.
Het is dus het overwegen waard om als je over voldoende zaden of noten beschikt zelf olie te gaan maken.
Bijvoorbeeld om zelf walnotenolie te maken.http://www.hetgeperstegoud.nl/hetgeperstegoud/walnotenolie-maken/
foto:Wikipedia
Voor mij zou het nog interessanter zijn als ik olie kan maken die ook geschikt is voor de huid en zodoende een goede dragerolie voor etherische olien.

zaterdag 9 november 2013

Toepassingen van larikshydrolaat

Een paar jaar al destilleer ik in het voorjaar takjes en naalden van de lariks (Larix decidua)
De etherische olie van een Lariks heeft een aparte frisse zoetige geur. Dit jaar had ik voldoende olie gemaakt om een aantal flesjes te kunnen verkopen.
gehakselde takjes en naalden
Over de destillatie en de eigenschappen van de olie heb ik in 2012 een bericht geschreven:
http://indekoperenketel.blogspot.nl/2012/05/larix-destilleren-deel-2.html
Ik was eigenlijk ook wel benieuwd naar de toepassingen van het hydrolaat. In 2012 heb ik wat hydrolaat, waaronder die van lariks geruild voor een aantal stukken zeep met Evelien van http://www.werfzeep.nl/#site
Dit zijn haar bevindingen:

Hier dan eindelijk mijn bevindingen met de hydrolaten! Ik heb ze in verschillende zepen verwerkt, zoals de scheerzeep (spar) comfrey (lariks) en kruidenzeep (rozemarijn en lariks) en in de seizoenszeep zit rozemarijn en spar. In een speciaal malletje waar maar tien stukken zeep uitkomen heb ik een zeep gemaakt met heel veel rozemarijn hydrolaat. Er zit nauwelijks water in de zeep, ik heb zoveel mogelijk vervangen en na de trace nog bijgeschonken. Er zit geen etherische olie bij, of andere kruiden ofzo, om te zien of er zichtbaar verschil is. De geur is helaas te zwak, dit ruik je in de zeep niet meer.
Bloesemzeep     foto: werfzeep


Het zal in verhouding wel veel goede eigenschappen hebben meegekregen, en in gebruik is het zacht. Verder geen wereld van verschil, maar ik ben er wel heel enthousiast over. Het is duidelijk een waardevolle toevoeging, en dat besef ik me vooral als ik het in de zeepmassa schenk. Die geur! Ik wil ook een speciale rozemarijnzeep maken met hydrolaat en etherische olie zodat het samen heel krachtig wordt.

Naast de waardevolle toevoeging van hydrolaat aan zepen wilde ik ook meer weten over medicinale toepassingen van het hydrolaat. Daarvoor had ik twee jaar geleden al contact gezocht met een aromatherapeutenforum. 
Dit kreeg ik als kennis over larikshydrolaat mee:


De zoete geur van het larixhydrolaat herbergt een imposante variëteit aan actieve mocleculen. Larix is een van de weinige hydrolaten die rechtstreek in de ogen gedaan mag worden bij een infectie. Het kan wellicht (want er is nog weinig onderzoek naar gedaan) de bloed- en lymfecirculatie bevorderen en heeft een positief effect op de nierfunctie.



uitloop koelemmer/opvang olie en hydrolaat tijdens lariksdestillatie
Een aantal maanden geleden heb ik een flesje larikshydrolaat meegegeven aan een bekende die last had van een oogontsteking. Dit is haar ervaring:

Al jaren last van verdikking op een klein deel van mijn lens. Dikwijls na lang werken achter een PC geeft dit irritatie. Vooral bij het knipperen van mijn ogen ervaar ik een scherpe pijn.
De Larikshydrolaat heb ik flink verdund met bronwater. De daarmee bevochtigde watten-schijfjes op beide dichte ogen gedept. Een week lang alleen tijdens het moment dat de scherpe pijn zich weer had aangediend.
Tot op heden is de irritatie niet meer teruggekomen en is er ook geen verdikking meer op mijn oog zichtbaar, hoewel mijn werkzaamheden en tijdsduur achter de PC niet is afgenomen.
Toepassingen genoeg om de komende jaren lariks te blijven destilleren voor een bijzondere olie en een bijzonder hydrolaat!

 

zondag 8 september 2013

Willem II straatfeest

www.pleiadetilburg.nl
De Pleiade had mij afgelopen voor afgelopen zaterdagmiddag gevraagd om met een kraam te gaan staan tijdens het Willem II straatfeest in Tilburg. De pleiade had allerlei mensen en organisaties uitgenodigd die raakvlakken hebben met de spullen die ze verkopen. Naast de verkoop van spullen was er het ook mogelijk om consulten te krijgen op het vlak van aromatherapie, aura reading etc.
Voor mij dus een uitgelezen kans om het publiek kennis te laten maken met het stoomdestilleren. Het was nog een hele verhuizing om alle spullen in de Willem II straat te krijgen. Voor deze gelegenheid had ik mijn allerkleinste stoomdestillatieapparaat uit de kast gehaald om het principe van deze scheidingsmethode zichtbaar en vooral ruikbaar te maken.
Met dit apparaat ben ik 5 jaar geleden begonnen met het destilleren van etherische olie. Het glaswerk bestaat uit een ronde buis waarin een kleinere buis past. In de kleinere buis had ik lavandinbloemen gestopt. (Franse biologische lavandin gekocht bij Roger Bastin)
foto: Eurofysica Den Bosch
Hoe werkt dit apparaat? De buitenste buis vul je met water om stoom te kunnen genereren. Voor de verwarming maak je gebruik van een electrisch verwarmingselement. Om de stoom door de binnenste buis te kunnen leiden sluit je de buitenste buis buitenom via een slang aan op de binnenste buis.
verwarmingselement foto: Eurofysica Den Bosch
Omdat ik het apparaat niet had aangesloten op een koeler kon de stoom en de etherische olie zich zonder te condenseren verspreiden. Dit zorgde ongeveer 3 uur lang voor een heerlijke lavendellucht in de Willem II straat. Er was voldoende interesse voor mijn activiteiten en ik heb zelfs nog een aantal flesjes olie kunnen verkopen! Een geslaagde middag dus.
De lariksolie, een heel bijzondere olie die weinig mensen kennen, was deze middag favoriet.
Ik heb de olie nog niet eerder verkocht en ben benieuwd naar de reacties! Voor de verkoop heb ik speciaal een bijsluiter gemaakt waarin de toepassingen staan vermeld.

Misschien moet ik mij volgend jaar gaan toeleggen om een grotere hoeveelheid Lariksolie te produceren.

Analyse van Chaamse lavendelolie

Afgelopen maandag was het zover ik ontving de analyseresultaten van de lavendelolie die ik in juli had gedestilleerd. Het bedrijf www.pyrenessences.com heeft de olie net zoals vorig jaar geanalyseerd op de samenstelling en  de aanwezigheid van pesticiden
gaschromatogram Chaamse lavendelolie 2013

Hierdoor krijg ik een nog beter beeld van de samenstelling van deze Brabantse lavendelolie.
De kwaliteit van de olie is afhankelijk van het terroir, een begrip uit de wijnbouw. De grondsoort een factor in het terroir is er één van. Volgens de lavendelkwekerij is er weinig verschil tussen de zandige grond van Ulvenhout en Chaam waarop de lavendel groeit. Opvallend verschil met vorig jaar is een hoger linalol en linalylacetaat gehalte en wederom een hoog terpineen-4-ol percentage!

Samenstelling lavendelolie van Lavendula angustifolia var. Little lady
soort stof
stofnaam
massapercentage



Ulvenhout 2012
Chaam 2013
iso norm
monoterpeen
Limoneen
2,11%
1,26

oxide
1,8 - cineol
5,75 %
0,40

monoterpeen
cis / trans ocimeen
6,78%
4,91

ester
oct-1-en-3-yl acetaat
2,15%
2,19

alcohol
linalol
19,45%
23,94
20,0-43,0
ester
linalylacetaat
22,17%
29,19
25,0-47,0
sesquiterpeen
beta-caryophylleen
2,32%
2,64

fenol-alcohol
terpineen-4-ol
11,18%
12,36
< 8,0
ester
lavendulyl acetaat
2,48%
3,35

sesquiterpeen
E-beta-farneseen
3,61
2,46

ester
geranylacetaat
1,59%
0,68


117 stoffen met een percentage lager dan 1,5%





totaal
100%
100%

Daniel Dantien van Pyrenessences heeft de samenstelling van de olie ook getoetst aan een norm, de zogenaamde ISO 3515 : 12/2004 norm. Volgens deze norm viel het percentage linalol en linylacetaat voor het eerst binnen de grenzen, en was het terpineen-4-ol gehalte te hoog.  Maar dat laatste is juist het bijzondere van de olie van  deze onder de Nederlandse zon groeiende lavendel!
Bloeiende lavendel Chaam juli 2013
De olie heeft dus net zoals vorig jaar een behoorlijk fungicide activiteit en is geschikt om wonden, huidinfecties, acne en pijnen mee te behandelen. Het is dus qua samenstelling een heel goede olie voor gebruik in de aromatherpie met bredere toepassingsmogelijkheden dan de gangbare lavendelolie.
De pesticiden analyse heeft de aanwezigheid van hele lage concentraties hexachlorobenzeen (fungicide) en pentachloroanisole aangetoond. De waarden lagen net tegen de detectiegrens van 0,01 mg/kg olie. Dat is erg jammer, vooral omdat er vorig jaar geen pesticiden zijn aangetoond in de olie. Deze concentratie ligt 3000 maal onder de strengste meest recente norm. Ik heb aromatherapeute Madeleine Knapp Hayes-Wellhüner van www.levensboom.com om advies gevraagd over het mogelijke gebruik van de olie. Zij adviseert om de olie niet op de huid te gebruiken en of direct te inhaleren, maar verdampen in een ruimte kan wel heel goed. Ondanks dat de olie aan de normen voldoet heb ik besloten om de olie niet te gaan verkopen omdat ik mijn klanten een natuurzuiver lokaal product wil kunnen aanbieden.


Naar de herkomst van de twee bestrijdingsmiddelen is het een beetje gissen. Het kan zijn dat de grond in Chaam bij het telen van verschillende soorten gewassen in de loop der jaren meer verontreinigd is geraakt met de bestrijdingsmiddelen dan de grond in Ulvenhout. Een middel als hexachlorobenzeen zou daar op kunnen wijzen, omdat dit middel al jaren op de lijst van verboden bestrijdingsmiddelen staat. Dit soort middelen die de plant via de bodem opnemen lossen goed op in vetachtige stoffen, daardoor komen ze uiteindelijk sterk geconcentreerd in de etherische olie terecht.

Het lavendelproject heeft mij in ieder geval een hoop informatie opgeleverd over de samenstelling en gebruiksmogelijkheden van etherische olie van in Nederland groeiende lavendelplanten. Voldoende denk ik om mensen te motiveren om lavendel biologische en op schone grond te gaan telen. Ik zal volgend jaar mijn energie en tijd wel in een ander project gaan stoppen. Het lavendelproject waar ik samen met Catharina, en de hulp van enthousiaste vrijwilligers, met veel plezier aan heb gewerkt, was zeker de moeite meer dan waard!


woensdag 21 augustus 2013

Lavendelworkshop en opbrengst lavendeloogst 2013

florentijnse vaas met hydrolaat en lavendelolie
Afgelopen zaterdag gaf ik al weer de laatste lavendelworkshop van het jaar. Alle lavendel die ik begin juli met hulp van vrijwilligers had geoogst in Chaam is nu gedestilleerd.
Lavendeloogst in Chaam juli 2013
Tijdens de workshop heb ik uit 15 kg, het oorspronkelijke gewicht van de versgeplukte lavendel, 130 mL etherische olie kunnen destilleren. Ik heb de deelnemers aan de workshop gevraagd om tijdens de destillatie op verschillende tijdstippen te ruiken aan het destillaat.
Destillaat druppelt uit de koelemmer

Dit was het resultaat:
Begin van de destillatie:  harsachtig, muf
Na één uur destilleren:    schoonmaakachtig
Na ongeveer 2 uur:        mentholachtig
Einde van de destillatie:  lavendelachtig

Schema stoomdestillatie

Na afloop van de workshop heb ik de deelnemers om hun reactie gevraagd. Dit waren hun reacties op de workshop:
"Heel erg boeiend en interessant."
"Ik vind het chemische aspect heel erg leuk"
"Heel leuke aanvulling op cursus 'bloesemtherapie'
"Ik wilde graag een destillatie zien. Nu is te zien hoe het in het echt gebeurd"
Opbrengst lavendelolie van één destillatie
Na de workshop had ik een overzicht van de totale hoeveelheid olie die ik uit de lavendeloogst heb kunnen halen. Van de in totaal 120 kg vers geplukte lavendel heb ik 1110 mL etherische olie kunnen destilleren. Omgerekend is dat een opbrengst van 0,925%. Een veel hogere opbrengst dan de 0,8% van vorig jaar!!!
Ik ben dan ook erg benieuwd over er verschillen zijn in de samenstelling  tussen de olie van 2012 en 2013.