koelemmer foto Frank Stolvoort

maandag 27 april 2015

Inloopmiddag en naaldbomenexcursie NLGR

Afgelopen weekend hadden we als start van het seizoen twee activiteiten georganiseerd.

Op zaterdag 25 april was er voor belangstellenden een inloopmiddag en op zondagmiddag in samenwerking met de NLGR (Natuur en Landschapvereniging Gilze-Rijen) een naaldbomenexcursie in het nabijgelegen Chaamse bos.
Ook hadden we Tineke van den Boer van tinekesdecoraties gevraagd om een en ander aan te kleden en ook aandacht te vragen voor de workshop lavendeldestilleren die we 11 juli aanstaande gaan organiseren. Het resultaat mocht er zijn! Ze had bovendien voor een ruim aanbod van aromatische planten gezorgd.
Om de bezoekers van de destilleerwerkplaats van INDEKOPERENKETEL te laten ervaren wat we doen had ik zaterdagochtend 4 klapkratten met takjes van de Douglasspar uit het bos gehaald. Tegen de tijd dat de eerste bezoekers kwamen was het destillatieproces al in volle gang.
De werkplaats vulde zich met de kenmerkende citrusachtige frisse geur van de etherische olie die deze naaldboom maakt. Tijdens de inloopmiddag en na de naaldbomenwandeling was er voor de bezoekers volop gelegenheid om ook andere etherische olien die we gemaakt hebben te ruiken. Zoals lariks, Marokkaanse munt, Lavandin en Lavandula angustifolia 'Hidcote'.
Etherische olie van Franse Lavandin en Zeeuwse Lavandula angustifolia
Op zaterdag ben ik na 2 uur destilleren gestopt en heb de ketel de nacht laten staan om de volgende dag verder te destilleren. Dit is een werkwijze die ik op advies van een ervaren destillateur heb overgenomen om er zeker van de te zijn dat alle olie uit de naalden is gedestilleerd.
Naaldbomenexcursie in het Chaamse bos
Zondag kreeg ik bezoek van de deelnemers (plm 20) aan de Naaldbomenexcursie. Catharina had tijdens de wandeling door het bos al alles verteld over Grove Den, Douglasspar en Lariks. Een verslag over deze excursie is te lezen op haar website www.catharinadebruin.nl
In aanvulling op haar verhaal kon ik de belangstellende deelnemers vertellen, met een werkende stoomdestillatie van Douglasspar, hoe ik etherische olie uit naaldbomen haal. Uiteraard doe ik dat met toestemming van Staatsbosbeheer, eigenaar en beheerder van de Chaamse bossen. 
scheitrechter met Douglassparolie
Na één uur destilleren ben ik gestopt. De hoeveelheid olie die ik uit de scheitrechter kon halen was 38 mL. Uitgaande van 16 kg gehakselde Douglasspar takjes is dat een opbrengst van 0,24%. 

Catharina en ik vonden het een inspirerend weekend met super geinteresseerde mensen, en daardoor zeker voor herhaling vatbaar.






zaterdag 18 april 2015

Kruidnagel en zwarte peper destilleren

Een maand geleden kreeg ik een vraag over het destilleren van plantmateriaal waar ik zelf niet zo gauw aan zou beginnen. Ik houd me eigenlijk alleen bezig met planten die in Nederland groeien. Het ging om geelwortel, kruidnagelen en zwarte peper.
Wikipedia: Piper nigrum zwarte peper
De etherische olie van zwarte peper staat bekend om het hoge gehalte beta-caryophylleen, en kruidnagelolie kan tot ongeveer 85% eugenol bevatten. Deze laatste stof heeft pijnstillende eigenschappen waardoor kruidnagelolie een probaat middeltje tegen kiespijn is.
Wikipedia: Syzygium aromaticum kruidnagel
De vraag over het destilleren van deze planten heeft uiteindelijk geleid tot een workshop. Voor deze workshop heb ik twee glazen destillatie opstellingen gebruikt, zodat het mogelijk was om simultaan de peper en de kruidnagelen te stoomdestilleren.
De grootse destillatie-opstelling hebben we gevuld met 500 gram peper.
destilleer-opstelling met capaciteit van 2 Liter
De kleine opstelling, die ik ook regelmatig voor demonstraties gebruik, hebben we met plm 60 gram kruidnagelen gevuld.
destilleer-opstelling met capaciteit van 100 mL
De geur van de kruidnagelolie was in de destilleerwerkplaats herkenbaar en goed te ruiken. De geuren die bij de destillatie van zwarte peper ontstonden waren het beste te ruiken bij de uitloop van de spiraalkoeler.
opvang destillaat peperdestillatie
De geur van de peperolie wordt omschreven als fris, houtachtig en kruidig. Tijdens het destilleren van de kruidnagelen ontstond een troebel hydrolaat. Er was dus geen sprake van een mooie scheiding in een water en olielaag.
troebel kruidnagelhydrolaat
Deze troebeling heeft te maken met het hoge gehalte aan eugenol in de kruidnagelolie. Eugenol is namelijk een emulgator waardoor het destillaat niet zoals gebruikelijk netjes gaat scheiden.
Wat navraag leerde mij dat je het destillaat twee dagen de tijd moet geven om te ontmengen in een water- en olielaag. Je kan de scheiding ook helpen versnellen door de emulsie aan te zuren of uit te zouten. 
Na twee uur destilleren zijn we gestopt. De opbrengst van de zwarte peper viel tegen. Uit de maatkolf die we gebruikt hebben was hooguit een halve mililiter etherische olie te halen. Volgens de boekjes zou onder ideale omstandigheden 500 gram peperkorrels 5 tot 10 gram olie kunnen opleveren.
Ik denk dat dat alles te maken heeft met de peperkorrel zelf. Producenten van peperolie gebruiken namelijk de gedroogde nog net niet rijpe geplette vruchten. De peper die wij gebruikt hebben waren rond en waarschijnlijk eerst gerijpt. Van de opbrengst van de kruidnageldestillatie viel tijdens de workshop weinig te zeggen vanwege de troebeling van het hydrolaat met de olie. 
De workshop had niet tot doel om een zo´n optimaal mogelijk opbrengst te hebben, maar om veel van de techniek van stoomdestilleren te kunnen laten zien. Het was al met al een leuke ervaring.  Je merkt wel dat bij het maken van een kwalitatief goede etherische olie kennis over de plant en de specifieke destillatie-techniek van groot belang zijn!


maandag 13 april 2015

Rozenolie in de schoolboeken

Chemie 6e editie 5 vwo uitgeverij: Noordhoff Uitgevers bv
In mijn loopbaan als TOA heb ik al heel wat leerboeken scheikunde voorbij zien komen. De vakken scheikunde, biologie en natuurkunde op de middelbare school hebben op dit moment te maken met een onderwijsvernieuwing. In deze vernieuwing is sprake van meer context om onderdelen van de scheikunde te verduidelijken. Deze vernieuwing komt dan ook terecht in de schoolboeken.
Chemie 6e editie 5 vwo uitgeverij: Noordhoff Uitgevers bv
Ik was dan ook blij verrast dat uitgeverij Noordhoff in Chemie 5 vwo geurstoffen heeft gebruikt als context in het hoofdstuk organische chemie. Het hoofdstuk heet dan ook Geurstoffen en Smaakstoffen.
Chemie 6e editie 5 vwo uitgeverij: Noordhoff Uitgevers bv
Zo worden begrippen zoals tetraeder, Cis-trans isomerie, spiegelbeeldisomerie en cyclische structuren uitgelegd aan de hand van bestanddelen die te vinden zijn in etherische olien.
voorbeeld van spiegelbeeldisomerie
Het is alleen jammer dat er in de paragraaf toepassingen geen melding gemaakt is van de genezende kracht van geuren.

maandag 6 april 2015

Het stookseizoen kan beginnen!

Eerste Paasdag leek mij een goed moment om samen met Catharina de destilleerwerkplaats aan te pakken. Het weer hielp mee, en het leek wel een beetje op een grondige voorjaarsschoonmaak.
Zo hebben we de eikenhouten stoelen en tafel opgeknapt door ze in de was te zetten.
En ik heb de nodig voorbereidingen kunnen doen voor een workshop (op maat) voor het komende weekend.
Uitgenodigd door het mooie weer hebben we een wandeling gemaakt in het nabijgelegen Chaamse bos. Dit als voorbereiding op de Naaldbomenexcursie van 26 april aanstaande.


Dit uitgestrekte bosgebied ligt dicht bij de destilleerwerkplaats en is een oase van rust. Wij vonden het tijdens onze wandeling deze middag best wel druk. We kwamen tijdens een wandeling van anderhalf uur 10 mensen tegen.
Door het koude weer van de afgelopen weken is de natuur een beetje op achter. Maar we zagen aan de takjes van de lariks, een naaldboom die z'n naalden in de winter verliest, dat het niet lang meer zal duren voordat deze boom zich groen zal tooien.
Wij zijn er in ieder geval klaar voor, en wat ons betreft kan het 'stookseizoen' beginnen!